‘Veel burgers weten helemaal niet wat uitvoeringsorganisaties zijn’
Wat waren in 2024 de belangrijkste thema’s? En zijn ze dat ook in 2025? Dit keer: de o zo belangrijke, maar o zo verguisde uitvoeringsorganisaties. ‘In weerwil van de communis opinio en het beeld dat uit de media ontstaat, functioneert de Nederlandse uitvoering uitstekend.’ Maar ook: Pas als uitvoeringsinstanties vanaf het ‘allerprilste begin’ bij de beleidsvorming betrokken zijn, kan het beleid in de praktijk doenbaar en uitvoerbaar worden.'
Volgens professor Publiek Management Sandra van Thiel weten veel burgers in de eerste plaats niet precies wat uitvoeringsorganisaties zijn: ‘Voor hen is het allemaal “de overheid”’. Opvallend, want juist de uitvoeringsorganisaties – of het nu de Belastingdienst, UWV of IND is – staan in nauw contact met de burger. Bij het bij naam noemen van een aantal uitvoeringsorganisaties, zal bij de meeste mensen wél een belletje rinkelen.
Juist door een aanhoudende stroom van fouten en schandalen bij onder meer de Belastingdienst en het UWV, klinkt vaak dat de uitvoering in Nederland een bende is. Maar niets is minder waar, zegt Van Thiel. ‘De uitvoering staat er heel goed voor, we mogen echt blij zijn dat we in Nederland wonen. Uiteraard gaan er ook dingen fout, maar wat mij daarbij het meest irriteert is dat de schuld heel vaak bij de uitvoeringsinstanties wordt gelegd. Soms ligt daar ook wel een oorzaak, maar vaak is het niet de enige en misschien ook niet de grootste oorzaak.’
Dat de uitvoeringsorganisaties de burger direct bedienen, is volgens Van Thiel maar een deel van de verklaring dat de uitvoering zoveel klappen vangt. ‘Het heeft er ook mee te maken dat de media niet berichten over wat er allemaal goed gaat. Ik wil niet afdoen aan de ellende van de toeslagenaffaire, maar dat gaat slechts om een fractie van wat de Belastingdienst doet.’
'De Uitvoeringstoets is geen wondermiddel'
Onderscheid maken
Politiek, media, burgers én beleidsmakers zouden zich beter moeten verdiepen in de uitvoeringsorganisaties en meer begrip moeten opbrengen voor de lastige taak die de uitvoering te vervullen heeft, is de afdronk van het interview. Oud-politici Alexander Pechtold en Bart Snels kwamen in een ander interview met een soortgelijke boodschap: ‘Beleidsambtenaren moesten maar eens een tijdje in de uitvoering werken (en politici trouwens ook).’
‘De maatschappij weet steeds minder goed het onderscheid te maken tussen incidenten, een menselijke fout en structurele problemen,’ zegt Pechtold in het gesprek. ‘Van structurele problemen spreek je alleen als dezelfde fout verschillende keren voor komt. Soms gaat er gewoon ook iets mis, bijvoorbeeld bij de uithuisplaatsing van een kind. Dat komt ook omdat er in de uitvoering woest moeilijke beslissingen worden genomen, maar dat betekent niet dat opeens de héle jeugdzorg niet deugt.’
De uitvoeringstoets is een van de maatregelen om ervoor te zorgen dat het werk voor uitvoeringsorganisaties behapbaar blijft. Daarover kwam UWV-kennisadviseur Bram Spaai aan het woord op Overheid van Nu. De uitvoeringstoets doet in grote lijnen waarvoor hij bedoeld is, maar is geen wondermiddel, concludeert hij.
‘Ondanks het bestaan van deze uitvoeringstoets gebeurt het dat UWV te laat wordt betrokken in het beleids- of wetsproces. Idealiter is er een gezamenlijke beleidsvoorbereiding met het ministerie, worden de uitvoerende divisies goed betrokken en is de uitvoeringstoets een formeel sluitstuk van de beleidsvoorbereiding.’
‘Prioriteer, kies een maatschappelijk vraagstuk en begin!’
Diffuus beeld
'Voor de Staat van de Uitvoering 2024 verwijs ik u graag naar de editie van 2022' - dat was de kernboodschap van het tweejaarlijkse gelijknamige rapport dat in september vorig jaar enigszins zuchtend werd gepresenteerd.
Daarin wordt onderschreven wat Spaai reeds constateeerde: Ook het betrekken van de uitvoeringsinstanties bij de totstandkoming van beleid is nog niet voldoende van de grond gekomen. Pas als uitvoeringsinstanties vanaf het ‘allerprilste begin’ bij de beleidsvorming betrokken zijn, kan het beleid in de praktijk doenbaar en uitvoerbaar worden. Zorg daarbij ook voor topambtelijke kwaliteitscontrole.
Het rapport citeert bestuurder Nathalie van Berkel (UWV en Netwerk van Publieke Dienstverleners, NPD): ‘Onze oproep aan het nieuwe kabinet is om uitvoeringsorganisaties, maar ook departementen, domein-overstijgend te laten werken. Stel geen eendimensionale vragen en geef geen eendimensionale politieke opdrachten, maar help ons de verschillende aspecten in kaart te brengen, zodat we samen tot een oplossing komen.’
Leg daarnaast de complexiteit van wet- en regelgeving (waardoor bijvoorbeeld ondernemers gefrustreerd afhaken), de gebrekkige gegevensuitwisseling tussen publieke dienstverleners en het uitblijven van ambtelijk en politiek leiderschap - in de woorden van het rapport: ‘Prioriteer, kies een maatschappelijk vraagstuk en begin!’ - en er blijft nog een wereld aan knelpunten voor burgers, ondernemers en uitvoeringsorganisaties over, om ook in 2025 keihard aan te werken.