Tragische Group Think: ‘Iedereen zag de aftakeling, niemand durfde wat te zeggen’
Als Joe Biden in 2020 de Amerikaanse verkiezingen wint, loopt een groot deel van het land met hem weg. Zijn opdracht: Amerika weer verbinden. En, belangrijker nog: een brug naar de toekomst zijn. Want, zo belooft hij: ik zal vanwege mijn leeftijd een one term president zijn. Een nieuwe generatie Democraten zal de volgende verkiezingen moeten winnen. Gek genoeg besluit Biden in de loop van zijn presidentschap anders: hij gaat wél op voor een tweede termijn. En zoals we nu weten, dat liep niet goed af.
In die vier jaar groeien de twijfels. Over zijn gezondheid. Over zijn geestelijke vermogens. Maar group think prevaleert en niemand durft te zeggen dat de keizer geen kleren (meer) aanheeft. In hun boek Original Sin beschrijven de CNN-journalisten Jake Tapper en Alex Thompson een mechanisme dat ook op een willekeurig ministerie, provinciehuis, gemeentehuis of waterschap aan de hand kan zijn.
‘It wasn’t a straight line of decline: he had good days and bad.’ Zo begint Original Sin (verschenen in mei 2025 – over een mogelijke Nederlandse vertaling is niets bekend). Als in de loop van 2023 de eerste twijfels rondzingen of Joe Biden nog wel helemaal op zijn taak toegerust is, klinkt vanuit het Witte Huis: ‘He’s fine! He’s fine!’ Iedereen in of rond Biden World zegt unisono dat er niks aan de hand is. Stafchef Ron Klain. Mike Donilon, die de helft van zijn werkzame leven met en voor Biden werkt. Steve Ricchetti, een andere stafchef. Ook bij senioradviseur en vertrouweling Anita Dunn bespeur je geen spoor van twijfel.
Zelfs voor top-Democraten is het vrijwel onmogelijk om de president te bereiken
Beschermingsmuur
The Polit Buro wordt deze groep door sommigen genoemd. Anderen hebben het liever over de Palace Guard. Over de rol van deze groep is iedereen het wel eens: ze vormen de beschermingsmuur rond Joe Biden. Tot op het niveau, althans dat is de conclusie van het boek, dat zo goed als alle slechte berichten, tegenvallende polls, dan wel verontruste senatoren, op afstand gehouden worden.
Tot op het allerhoogste niveau. Als in de eerste helft van juli 2024 (de verkiezingen zijn op 5 november!) de peilingen werkelijk desastreus zijn, er links en rechts commentatoren én Democraten in de openbaarheid uitspreken dat het wellicht verstandig zou zijn voor Joe Biden om uit de race te stappen, dan nog is het voor top-Democraten vrijwel onmogelijk om de president te bereiken.
Partijorakel Nancy Pelosi schrijft een brief, waarin ze Biden prijst. Maar ook nadrukkelijk zegt: ‘A positive grassroots event in Detroit. Not a reason to stay [in the race], but a way to go out on top.’ Ze krijgt geen enkele reactie.
Ook voor Chuck Schumer, leider van de Democraten in de Senaat, is het erg lastig om een afspraak met de president te maken. Na een paar dagen is hij het zat om afgewimpeld te worden: ‘I want to see the president. And if you don’t put me on the calender, I will make the request publicly. And then you’ll have to give me the meeting. And it will be public.’ Uiteindelijk krijgt Schumer zijn afspraak.
Bij een geheime stemming zou Biden niet meer dan vijf stemmen krijgen
Bij Biden thuis
De afspraak is in het vakantieverblijf van Joe Biden, bij Rehoboth Beach in Delaware. Na wat inleidende opmerkingen komt Schumer tot de kern: als ze onder de kopstukken van de partij een geheime stemming zouden houden, zou Biden niet meer dan vijf stemmen voor krijgen.
In het gesprek wordt het Schumer pijnlijk duidelijk dat Biden niet over accurate peilingen beschikt. Dat hij niet of nauwelijks beseft hoe zeer de Democratische partij afstand van hem aan het nemen is. Dat hij in de Senaat (zijn oude collega’s) niet of nauwelijks op steun kan rekenen. Dat de Democraten in het Huis van Afgevaardigden vrezen voor een bloedbad (en voor hun eigen zetel). Dat een groot aantal liever niet heeft dat Biden on the stump steun komt verlenen. Er heerst grote twijfel over Bidens capaciteiten.
Het is niet eens dat ze willens en wetens het Amerikaanse publiek proberen te bedriegen
It wasn’t a straight line of decline… But
Zoals het boek begon, zo eindigt het ook. In de ogen van Tapper en Thompson staat het buiten kijf dat president Biden goede, maar zeker ook slechte dagen had. En in de laatste jaren van zijn presidentschap zienderogen achteruitging. De Palace Guard wilde of kon dit niet onder ogen zien. Mike Donilon vindt – nog steeds – dat Joe Biden would make the best president. Dat hij prima nog vier jaar door had kunnen gaan.
Dat is bijzonder, constateren beide auteurs: waarschijnlijk voelen de meeste Biden-medewerkers hetzelfde, maar liegen ze zichzelf voor, het is niet eens zo dat ze willens en wetens het Amerikaanse publiek proberen te bedriegen.’
Een aantal topneurologen stelt in het boek dat de Biden die tijdens het debat in november 2024 zo dramatisch en in alle openheid zichtbaar werd, eigenlijk maar tot één conclusie had moeten leiden: ‘We waren allemaal bang dat we het topje van de ijsberg hadden gezien van een zich manifesterende neurodegeneratieve of hersenvasculaire ziekte.’ De kracht van de groep. En de zwakte.
Als de herverkiezing van Joe Biden het doel is, dan is het logisch om je daarop ‘te verbinden’ en kritiek (liever) niet te zien
Kleren van de keizer
Gestalt-psycholoog Kurt Lewin was een van de eerste beschrijvers van group dynamics. Waarbij hij nauwlettend houding en gedrag van (kleine) groepen onderzocht en in- en uitsluitingsprocessen waarnam.
Organisatiesocioloog Martin Parker laat zien hoe er altijd en overal – in organisaties, tussen mensen onderling – eenheid, verbondenheid maar ook verscheidenheid wordt geconstrueerd. Waarbij de identificatie met de eigen doelen gezien kan worden als het belangrijkste proces. Als een voortdurende, dynamische zoektocht van ‘contested local meanings’.
Maar zodra er druk op een organisatie, of op een team komt te staan, is de neiging groot om de spreekwoordelijke rangen te sluiten. Logisch, zo wist organisatiedeskundige Stanley Deetz al. Bij iedere majeure verandering wordt er door alle betrokkenen zoveel mogelijk gezocht naar eenheid en eensluidendheid over de gewenste toekomst.
Met andere woorden: als de herverkiezing van Joe Biden het doel is, dan is het logisch om je daarop ‘te verbinden’. Top op het niveau dat de keizer nieuwe kleren draagt, die door niemand te zien zijn.
In theorie is er altijd ruimte om te handelen naar eigen inzicht, maar mensen gebruiken die ruimte zelden
Conformerende wezens
Dat gegeven is misschien wel de belangrijkste les van Original Sin. Mensen conformeren zich nu eenmaal snel en graag – met elkaar zijn we sociale wezens. En dat betekent dat er in theorie altijd ruimte is om te handelen naar eigen inzicht, maar dat mensen die ruimte zelden gebruiken, zoals gedragswetenschapper Ruth Dijkstra in een eerder interview met Overheid van Nu liet zien.
Dijkstra geeft in dat gesprek van alweer drie jaar geleden ook aan hoe je binnen het systeem wel degelijk kunt handelen als je vindt dat tegenspraak nodig is. Ze geeft zes heel praktische tips, toepasbaar in de dagelijkse praktijk van ministerie, provincie, gemeente of waterschap.
Eén afwijkende mening heeft nauwelijks effect, maar zo gauw zich daar een tweede collega bij aansluit, verandert het hele gesprek
Tip 6. Het (onderschatte) belang van de tweede persoon – als je je aansluit bij iemand die tegenspreekt
‘Als iemand die een andere mening verkondigt alleen staat, heeft het vaak weinig effect. Daarom is de rol van iemand die zich aansluit cruciaal. Ik heb het hier zelf meegemaakt. We hadden een discussie over corona, waarbij iedereen dezelfde mening leek te hebben. Toen een collega een andere mening gaf, veranderde dat nog niet veel aan de discussie. Maar toen een tweede collega zich daarbij aansloot, veranderde het hele gesprek. Ineens hadden we een heel genuanceerde, fijne discussie.’
Meer lezen over groepsdenken, groepsdruk en tegenmacht? Lees dan de artikelen hieronder.