Jornt van Zuijlen: ‘De Lokale Democratie Coalitie (LDC) helpt bij democratische vernieuwing’
Ze maken zich grote zorgen over de uitholling de democratie - wereldwijd, nationaal, maar ook op lokaal niveau. Daarom werd in 2024 de Lokale Democratie Coalitie (LDC) opgericht – een netwerk dat helpt bij het verder brengen van lokale democratische vernieuwingsprojecten. Eén van de oprichters is Jornt van Zuijlen, programmamanager bij de flexpool van BZK. ‘Politiek en gemeenschap vormen samen de lokale democratie.’
Ruim een jaar geleden is mede door jou de Lokale Democratie Coalitie (LDC) opgericht. Een nieuw netwerk van mensen die zich zorgen maken over de democratie en die daar met name in dorpen, wijken en buurten iets aan willen doen. Waarom precies moeten we ons zorgen maken over de lokale democratie?
Jornt van Zuijlen: ‘De democratie piept en kraakt in al z’n voegen. Steeds meer mensen haken af, kunnen niet meer meekomen of voelen zich onrechtvaardig behandeld door de overheid. En zo daalt het vertrouwen in het democratische systeem. Je ziet dat op lokaal niveau terug in de stijgende uitval van wethouders, de toenemende agressiviteit in raadszalen, de polarisatie in sociale media, de steeds grotere moeite om mensen te vinden die zich kandidaat willen stellen voor het gemeenteraadslidmaatschap.’
Is dat niet te veel doemdenken? Je kunt ook zeggen dat de lokale democratie zich veerkrachtig toont doordat er de afgelopen decennia overal nieuwe lokale partijen zijn gevormd die het vervolgens goed doen bij de kiezer en ook bestuurlijke verantwoordelijkheid nemen.
‘Ik ben nogal sceptisch over de opkomst van lokale partijen en de vernieuwing van de democratie die dat met zich mee zou brengen. Je kreeg na de opkomst en ondergang van Leefbaar Nederland begin deze eeuw veel lokale versies. Maar vaak waren dat opportunistische afsplitsingen van partijen zoals VVD en CDA, of het waren one issue-partijen. Doorgaans geen democratievernieuwers. Er zijn wel uitzonderingen, zoals Leefbaar Rotterdam, Hart voor Den Haag en stadspartij PLOP in Assen. Dat zijn mooie voorbeelden van nieuwe volkspartijen. Maar deze nieuwe lokale partijen hebben niet gezorgd voor bestuurlijke of democratische vernieuwing, noch voor een hogere opkomst bij de verkiezingen.’
‘Een echte gamechanger vind ik projecten waar lokale gemeenschappen profiteren van de winst die lokale windmolenparken maken’
Jullie maken je over twee zaken zorgen: de representatieve democratie waar we het net over hebben gehad. En de gemeenschapsdemocratie - wat verstaan jullie daaronder?
‘Democratie gaat over samenleven. Hoe leven we vreedzaam samen, met al onze verschillende meningen en belangen? Binnen een dorp, een wijk, een lokale gemeenschap – dat is alledaagse- of gemeenschapsdemocratie. Door individualisering, ontzuiling en de invloed van sociale media trekken mensen zich terug in eigen bubbels en leven we langs elkaar heen. Daardoor staat ook de gemeenschapsdemocratie onder druk.’
En wat stellen jullie als LDC hier tegenover?
‘Wij zijn een netwerk van mensen en organisaties die zich inzetten voor lokale democratievernieuwing. Daar zijn allerlei soorten betrokken burgers bij aangesloten: bewoners, raadsleden, bestuurders, ambtenaren, zzp’ers. Onze oproep is: samen staan we sterker. Als netwerk ondersteunen we elkaar met lokale democratische vernieuwing. We bieden expertise en een podium om de lokale projecten verder te brengen. We kunnen je ook helpen om projecten te agenderen voor de gemeenteraadsverkiezingen 2026.’
Wat zijn voorbeelden van die vernieuwing waar jij enthousiast over wordt?
‘Een echte gamechanger vind ik projecten waar lokale gemeenschappen profiteren van de winst die lokale windmolenparken maken: 50 procent van die winst vloeit terug naar de lokale gemeenschap. Daarmee veranderen die windmolens van een commercieel in een gemeenschapsproject.
Vergelijkbaar is de burgerbegroting. Daarbij wordt een percentage – vaak 2 tot 10 procent – van de gemeentelijke begroting via een burgerbegroting ingezet. Inwoners kunnen dan actief meebeslissen over de besteding van dat deel van de publieke middelen. In Amsterdam ligt er een initiatiefvoorstel dat momenteel wordt uitgewerkt. Ook buurtrechten, uitdaagrecht, recht op beheer of ondersteuning, zijn mooie voorbeelden van doorbraakprojecten.
We noemen dit doorbraakprojecten omdat ze een echt andere manier van denken en doen vertegenwoordigen. Maar vaak worden ze nog los van elkaar ontwikkeld; elke gemeente vindt opnieuw het wiel uit. Wij willen zorgen dat krachten worden gebundeld en dat dit soort projecten wordt opgeschaald.’
De volgende gemeenteraadsverkiezingen zijn op 18 maart 2026. Wat wil de LDC dan zoal hebben bereikt?
‘We willen dan zo veel mogelijk democratie-doorbraakprojecten hebben opgespoord en ondersteund. En we willen een netwerk van minimaal 500 raadsleden die actief streven naar democratische vernieuwing van binnenuit, bijvoorbeeld door de representatieve en gemeenschapsdemocratie veel meer met elkaar te verbinden. Wij gaan die raadsleden in hun raadsperiode daarbij ondersteunen. We moeten het samen doen.’