Wegens succes verlengd: de Regio Deals - ‘We zitten nu met zeven ministeries aan tafel'
Half november 2022 sluit de inschrijving voor de vierde tranche van de Regio Deals. Een deal tussen rijk en regio waarbij de regio’s ondersteund worden vanuit het rijk om samen brede welvaart te bevorderen. Maar hoe komt zo’n deal tot stand? Wat is ervoor nodig? En hoe werken alle betrokken partijen samen? ‘We vergaten ons kwetsbaar op te stellen.’
|
Brede welvaart in heel Nederland
Het begon met de constatering: de brede welvaart is niet eerlijk verdeeld in Nederland. Waarna in 2018 de Regio Deals in het leven werden geroepen om in de meer kwetsbare regio’s die brede welvaart te bevorderen. Dertig Regio Deals zagen vervolgens het licht, verdeeld over drie tranches. In totaal was er 950 miljoen euro mee gemoeid. Het rijk werkt in de Regio Deals samen met de regionale overheden, bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties.
‘Brede welvaart laat zich niet makkelijk meten. Het gaat verder dan het maximaliseren van winst. Het gaat over herstel van biodiversiteit. Over betere gezondheid. Over sociaaleconomische achterstanden in de regio wegwerken. De energietransitie faciliteren. Maar ook over verbetering van de fysieke leefomgeving,’ vertelt Willemien Vreugdenhil. Ze is sinds dit jaar dealmaker Regio Deals vanuit het ministerie van BZK. Ze met de brug vormen tussen de regio en het rijk. ‘Iedere regio heeft een dealmaker. We zijn het aanspreekpunt vanuit het rijk en ondersteunen de regio’s waar nodig.’
‘Het rijk vroeg zich af of we de deal wel nodig hadden. Dat schudde ons wakker. We hadden de neiging om onze regio te verkopen in plaats van ons kwetsbaar op te stellen’
Regio Deals als versnellingsagenda
Ee Regio Deal die nu loopt, is Fruitdelta in de regio Rivierenland. Ze hebben de deal bij de derde tranche gesloten, maar probeerden het ook al eerder.
‘Bij de eerste aanvraag kregen we terug dat we eigenlijk al heel goed bezig waren. Het rijk vroeg zich af of we de deal wel nodig hadden. Dat schudde ons ook wel wakker. We hadden de neiging om onze regio te verkopen in plaats van ons kwetsbaar op te stellen. We zijn heel trots op regio Rivierenland, maar we zien ook de uitdagingen en onze kwetsbaarheden. Bij het vinden van oplossingen hebben we de hulp van anderen nodig’, vertelt Gerdo van Grootheest, burgemeester van Culemborg en voorzitter van de stuurgroep Regio Deal Fruitdelta.
‘We hebben de Regio Deal als een versnellingsagenda gebruikt. Door de deal konden we aan de slag met projecten waar we eerder de financiële middelen niet voor hadden.’
Een voorbeeld is het project waarbij Neder-Betuwe, Zaltbommel en Regio Rivierenland samen met de Beheerstichting Huisvesting Arbeidsmigranten zorgen voor voldoende en goede huisvesting voor specifiek arbeidsmigranten die werken in deze regio. ‘Daarbij dragen we ook bij aan een inclusieve regio’, vertelt Asta van Droffelaar. Ze is programmamanager bij Regio Rivierenland en verantwoordelijk voor de uitvoering van de 31 projecten die deze Regio Deal nu telt.
‘We zitten als kleine gemeente nu in één klap met zeven ministeries aan tafel’
Regio Deals als korte lijntjesmaker
Het doel van de Regio Deals is om de lijntjes tussen rijk en regio’s korter te maken. Voor sommige regio’s voelt Den Haag ver weg, en andersom. De Deal heeft daar in Rivierenland verandering in gebracht.
Van Droffelaar: ‘We hebben als regio veel contact gehad met het rijk bij de totstandkoming van de Regio Deal. We hebben ook geregeld een interdepartementaal overleg waarbij mensen van het ministerie van LNV en BZK aanwezig zijn. Dit hebben we vanuit de regio geïnitieerd om de lijntjes nog korter te maken en elkaar te blijven vasthouden. Het rijk toont ook belangstelling op de Regio Deal-dagen, waarbij mensen uit Den Haag de projecten bezoeken die tot stand zijn gekomen door de Deal.’
Voorheen kon het lastig zijn om als kleine gemeente ingang bij het rijk te vinden. Van Grootheest: ‘We zijn in de regio met acht gemeenten. We hebben geen grote stad en niet één centrumgemeente. We moeten het dus echt hebben van onze samenwerking. Nu zitten we in één klap met zeven ministeries aan tafel. Het is heel fijn om nu een aanspreekpunt te hebben bij het rijk.’
De vierde tranche
De afgelopen vier jaar coördineerde het ministerie van LNV, in afstemming met het ministerie van BZK, de Regio Deals. Bij de vierde tranche ligt deze primaire verantwoordelijkheid bij het ministerie van BZK.
Een logische stap, vindt Van Grootheest: ‘BZK is het moederdepartement voor gemeentes. De kwesties die in de Regio Deal worden aangepakt, reiken ook verder dan LNV.’
Maar dat betekent niet dat LNV er niets meer mee te maken heeft: ‘De collega’s van LNV zijn nauw betrokken en we werken veel samen. En ze blijven betrokken bij de deals die nu nog lopen. Het is tof om te zien dat de deals ook de samenwerking tussen de departementen bevorderen’, vertelt Vreugdenhil.
Half juli ging de inschrijving voor de vierde tranche open. Regio’s hebben tot 15 november dit jaar om hun plan in te dienen. ‘Ook bij de voorbereiding spelen de dealmakers een rol. Regio’s kunnen tijdens het schrijven van hun plannen bij ons terecht voor vragen en overleggen. Daarnaast heeft minister Bruins Slot de kaders die gelden, geschetst in een brief. Het focuspunt blijft het verbeteren van brede welvaart’, vertelt Vreugdenhil.
‘De Regio Deal is geen duizenddingendoekje’
Alle regio’s een kans
Tijdens de loop van eerdere tranches werden de Regio Deals geëvalueerd met het rijk en de regio’s. Wat kan er in de volgende ronde beter? In de eerdere tranches ging het rijk uit van cofinanciering van vijftig procent door de regio’s zelf. Dit blijft in de vierde tranche. Secretaris voor de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) Gerber van Nijendaal, schrijft in de essaybundel ‘Brede welvaart, grote opgaven!’: ‘Het rijk moet de draagkracht van regio echter niet overschatten. De cofinancieringseis van vijftig procent bij de Regio Deals geeft financieel sterke regio’s een voorsprong bij het meedingen daarnaar.’
‘In de nieuwe brief staat, dat als een regio die vijftig procent niet redt, kwetsbare regio’s beargumenteerd kunnen afwijken van die regel. We beseffen dat er gebieden zijn die met minder mankracht en middelen voor dezelfde opgaven staan als de grotere regio’s. Deze optie was er bij de vorige tranches ook, maar we hebben hem in de brief meer expliciet gemaakt, zodat alle regio’s kans maken,’ vertelt Vreugdenhil.
De dealmakers geven een eerste beoordeling van de ingediende proposities. ‘We kijken naar de stevigheid van de propositie en de levensvatbaarheid. Hierin ondersteunen we de regio’s bij het maken van hun plan. Maar we zijn niet verantwoordelijk voor de selectie. Dat oordeel is onafhankelijk en ligt bij de ministerraad.’
Focus op lange termijn
Ook de Regio Deal Fruitdelta gaat zich komend jaar of het jaar erop inschrijven voor een volgende tranche. ‘Ondanks de successen in de afgelopen periode, zijn we er nog niet. We hebben in onze regio nog veel winst te behalen op het gebied van de energietransitie en klimaatverandering. We hebben een grote agrarische sector die veel energie verbruikt en we schommelen tussen droogte en overstromingen van onze rivieren. Dit beïnvloedt ook onze economie. Daarnaast blijft brede welvaart een thema in de regio. We hebben een relatief laagopgeleide beroepsbevolking. We merken dat nog niet iedereen mee kan doen. Daar hebben we dus ook nog zeker wat te winnen’, vertelt Van Grootheest.
Dit beaamt Van Droffelaar. Ze benadrukt dat de regio strategisch moet kijken welke projecten meer energie nodig hebben van het rijk: ‘Het zou zonde zijn als projecten, die de afgelopen tijd tot stand zijn gekomen, door de Deal niet verder zouden kunnen gaan omdat we die steun missen. De langetermijnresultaten moeten volgens mij ook meetellen.’
Vreugdenhil is het eens. Maar niet alle projecten hoeven betaald te worden met Regio Deal-geld. ‘De Deal kan ook signalerend werken. Je kunt zaken op het spoor komen die een structureel karakter blijken te hebben. Als dat zo is, moet je als regio misschien in gesprek met een vakdepartement om samen naar een oplossing te zoeken. De Regio Deal is geen duizenddingendoekje. Het is een behoorlijk bedrag, maar dat betekent niet dat daar alle problemen mee moeten worden aangepakt. Er zijn nog tal van andere fondsen en middelen beschikbaar waar je als gemeente of provincie aanspraak op kunt maken.’
‘Soms ontstaat het gevoel dat je als regio door hoepeltjes moet springen, maar het gaat echt om co-creëren’
Wederkerigheid tussen rijk en regio
De Regio Deals zijn volgens Vreugdenhil een mooi voorbeeld van een samenspel tussen alle overheidslagen onderling en private partijen uit de regio zelf. Van binnenuit worden de behoeften kenbaar gemaakt en wordt de verantwoordelijkheid verdeeld over de verschillende bestuurlijke lagen.
Daarnaast leren regio’s onderling van elkaar. Er worden samen met het rijk conferenties georganiseerd. Hierbij komen projecten uit verschillende regio’s bij elkaar om kennis uit te wisselen. Ondanks dat de deals vaak maatwerk zijn, zijn er ook overeenkomsten te vinden en kunnen alle partijen dingen van elkaar leren.
Vreugdenhil: ‘Soms ontstaat er het gevoel dat je als regio door hoepeltjes moet springen bij het rijk. Maar het gaat echt om de samenwerking en dat we de manier waarop het geld naar de regio komt, goed organiseren. Ik hoop dat, doordat we veel in de regio zijn en benaderbaar zijn, we het samenwerken en co-creëren bevorderen.’