Prijsvraag levert radicale, realistische en realiseerbare plannen op

Een prijsvraag organiseren om mensen direct en actief te betrekken bij het bedenken van oplossingen voor de toekomst; het gebeurt wel vaker, maar het is voor overheden zeker geen standaardformule. Noord-Brabant deed dit het afgelopen jaar, samen met Gelderland en Overijssel. We vroegen boeren en landeigenaren in de prijsvraag ‘Brood en Spelen’ om te komen met radicale ideeën voor de toekomst van het platteland. Hún platteland, dat onder druk staat door het verdwijnen van boerenbedrijven, krimpende dorpen, vergrijzing en criminaliteit. En wat een mooie plannen leverde dat op!

Suzanne van der Steen

Nieuwe coalities en nieuwe bronnen

Begin januari ronden we de prijsvraag af met een slotbijeenkomst, waar de acht winnende inzendingen van de Brabant en de acht winnaars van de andere provincies samen worden gepresenteerd. Maar het is eigenlijk ook meteen ook de startbijeenkomst voor het vervolg. Want al die 16 mooie plannen worden daarna ook uitgewerkt. Het is mooi dat we mensen met deze opzet zo hebben kunnen prikkelen en uitdagen, maar de prijsvraag is uiteindelijk maar een vorm. Belangrijker is het idee dat er onder ligt: dat de plannen van onderaf zijn gekomen en dat we hebben losgelaten om top-down te werken, zoals we meestal gewend zijn. Er zijn nieuwe coalities gesmeed en nieuwe bronnen aangeboord.

Alles viel ineens op zijn plek

Het begon twee jaar geleden tijdens een hackathon over slopen in het buitengebied tijdens de Dutch Design Week. Ik was daarbij betrokken omdat ik aan het programma leegstand van de provincie werkte. Tegelijkertijd werkte ik aan het vluchtelingendossier, waarin ook Brabant een opdracht had om te kijken naar opvang. Rijksbouwmeester Floris van Alkemade was die avond aanwezig. Hij had het plan een prijsvraag te houden over hoe en waar vluchtelingen moesten worden opgevangen. Iemand in het publiek riep: laat die prijsvraag dan over de héle toekomst van het platteland gaan. En zo viel alles ineens op zijn plek en is het plan geboren.

“We hebben een prijsvraag georganiseerd om burgers te laten nadenken over de toekomst van het platteland”

Niet te veel meesturen

Enkele aanwezige bestuurders waren ook enthousiast, en begin 2017 zijn we van start gegaan met Brood en Spelen. Dat betekent hier overigens niet ‘hou ze tevreden’, maar verwijst naar de functies van het buitengebied: voedselproductie en recreatie. Daarna ging het snel. Er kwam een werkgroep waarin ook gedeputeerde Erik van Merrienboer zat. Hij wilde dat meer partijen meededen, zoals waterschappen, de ZLTO, het Groenfonds, de gemeente Deurne en de 34 andere gemeenten die samen de Taskforce VAB vormen. Er zat natuurlijk een zeker risico in een prijsvraag, omdat je niet weet wat je krijgt. Maar toch is besloten dat Brood en Spelen een open karakter moest krijgen, en dat we niet te veel moesten meesturen.

Superblij met het resultaat

En dat heeft gewerkt. Radicaal, realistisch en realiseerbaar. Dat waren de drie pijlers waarop de ingestuurde plannen moesten rusten. Er zijn echt ontzettend veel inzendingen gekomen, waarvan er uiteindelijk 52 overbleven, en daaruit zijn de acht winnaars gekozen. Ik ben superblij met het resultaat. Brabant heeft veel initiatief getoond, maar dat is Brabant ook eigen. Inhoudelijk hadden we graag gezien dat de grote opgaven, zoals de energietransitie en de circulaire economie, iets meer in de plannen terug waren gekomen, maar aan de andere kant vraag je mensen juist om vanuit hun eigen erf te denken. Dan is het logisch dat ze het dicht bij huis houden.

Van onderaf laten opborrelen

Wij leren zo ook te zien waar mensen mee bezig zijn en hoe zich dat verhoudt tot wat wij denken dat nodig is. Dat is iets heel anders dan de top-down aanpak waarmee we zo lang hebben gewerkt. Dan neem je iets in dank aan en ga je vervolgens verder zoals je altijd gewend was te werken. Nu hebben we alles van onderaf laten opborrelen en een brede coalitie gesmeed, en dat past precies in het Nieuwe Werken. Je geeft de betrokken mensen een kans om mee te doen, en de grote uitdaging voor ons was om niet te veel mee te sturen. Tegelijkertijd moet je als overheid wel stevig en degelijk blijven, de rots zijn waaraan mensen zich kunnen vasthouden. Dat is ook de reden waarom ik juist zo graag bij de overheid werk.

“Brabant heeft veel initiatief getoond, maar dat is Brabant ook eigen!”

Zwaar onder de indruk

Ik ben heel blij met deze manier van werken, en ik hoop dat we er mee door kunnen gaan. Ik ben op veel erven geweest en ik ben zwaar onder de indruk van de boeren en bewoners die ik heb ontmoet. Ze hebben ontzettend veel wijsheid en ervaring. Ze zijn intelligent, veelzijdig en creatief. Ik wil tegen iedere collega en elke overheid zeggen: weet dat te benutten! Betrek de mensen over wie het gaat erbij. Vraag ze om mee te doen. We kunnen echt veel van ze leren, en niet alleen bij het maken van beleid.

Suzanne van der Steen werkt bij de provincie Noord-Brabant als strateeg en projectleider inspirerend traject bij het programma Brabantse aanpak leegstand.