Luister- en leestip Raad voor Openbaar Bestuur: ‘Gezag is leiding geven en leiding ontvangen’
In de ‘Maand van het gezag’ diepte de Raad voor Openbaar Bestuur (ROB) de thema’s gezag en gezagswaardigheid van de overheid uit. Dat is broodnodig, want het gezag van de overheid of de perceptie daarvan bij burgers staat onder druk. Die maand leverde onder meer een interessante podcast en drie pregnante casestudies op.
De podcastserie Gezagsdragers heeft tot nu toe twee afleveringen: eentje met commandant der strijdkrachten Onno Eichelsheim en eentje met dominee en theoloog Almatine Leene. Zij worden volgens de ROB, ondanks dat gezag in de hele samenleving als minder vanzelfsprekend wordt beschouwd, nog altijd als gezagsvol gezien. Wat kan de overheid daarvan leren om het eigen gezag te herstellen?
Vooral het gesprek over het gezag van officier Eichelsheim is interessant, zeker gezien de krijgsmacht doorgaans als vrij hiërarchische organisatie te boek staat. Maar daarvan wil Eichelsheim eigenlijk wegblijven, gezag is volgens hem nooit een eenrichtingsweg. ‘Gezag is een ingewikkelde term, je hebt het bijna over een machtspositie. Maar ik denk dat je veel meer moet spreken over leiding geven en leiding ontvangen’, stelt hij in gesprek met Mariet de Boer, adviseur bij de ROB. ‘Mijn gezag wordt vooral bepaald door in hoeverre mensen mijn gezag accepteren, dat ik een bepaalde koers of richting bepaal. Mijn gezag kan dus al stoppen bij de eerste die ik spreek.’
‘Ze verwachten van jou dat je in heel ingewikkelde situaties een oplossing vindt’
Gevechtshelikopters
Eichelsheim werd zelf meerdere keren op missie uitgezonden naar het buitenland, daar kwam gezag volgens hem ‘hard en duidelijk naar voren’. Hij vertelt over het aansturen van een detachement Apache-gevechtshelikopters in Afghanistan. ‘Dan merk je hoe belangrijk het is dat ze naar jou kijken en dat ze van jou verwachten dat je in heel ingewikkelde situaties een oplossing vindt.’ Dat raakt volgens de commandant der strijdkrachten aan de kern van gezag: in complexe situaties laten zien hoe je met hulp van vakmanschap en kennis en kunde in je team een duidelijke opdracht kunt formuleren.
De podcast, waar voortdurend nieuwe afleveringen van zullen verschijnen, maakt deel uit van de Maand van het gezag bij de ROB, afgelopen november. De overheid heeft gezag nodig om complexe dossiers als de asiel-, stikstof- en klimaatveranderingsproblematiek aan te pakken. Maar dat de overheid dat gezag ook heeft, is niet vanzelfsprekend, zo stelt de ROB zelf. De grote vraag is of dit gezag ook echt afgenomen is, of dat dat vooral zo is in de ogen van sommige burgers.
‘Besturen draait steeds vaker uit op conflicten’
Conflicten
Om die vraag te beantwoorden, bestudeerde de ROB drie criteria voor het gezag van de overheid: bekwaamheid, betrouwbaarheid en betrokkenheid. De ROB signaleert dat burgers minder dan vroeger bereid zijn om het gezag van de overheid vrijwillig te accepteren, ‘waardoor besturen steeds vaker op conflicten uitdraait’.
Over waarom besturen steeds vaker op conflict draait, liet de ROB een drietal casestudies opschrijven in reportagevorm onder de titel Gezicht geven aan gezag. Drie reportages over gezag in de praktijk. Een van de casussen gaat over het einde van de Dialoogtafel Groningen. Die tafel werd in 2014 opgezet met het idee om het gesprek tussen overheden, bedrijven, het maatschappelijk middenveld en inwoners van het aardgaswinningsgebied te bevorderen. De traditionele overlegstructuren zouden ‘tekort schieten om tot overeenstemming over de te treffen maatregelen te komen’. Maar na een aantal successen werd de Dialoogtafel Groningen in 2015 alweer beëindigd. De casus spreekt er zelfs van dat het experiment de verhouding tussen overheid en samenleving eerder verslechterd dan verbeterd heeft.
Op deze pagina op de website van de ROB kan de hele publicatie gelezen worden. Onderdeel van de Maand van het gezag waren daarnaast een debat in De Balie in Amsterdam over desinformatie, gezag en achterdocht, de Nacht van de Lobbyist en een jongerendebat over de toekomst van het gezag. Zie op de website van de ROB het hele programma en mogelijkheden tot terugkijken.
De podcast is onder andere te luisteren via deze link (Spotify).