‘Veel mensen spreken over ‘wij’ als het over NPRZ gaat’

Geen geld, geen bevoegdheden, geen mensen in dienst en geen eigen uitvoering. ‘Formeel is het niks.’ Maar feitelijk is Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ) van grote betekenis. Het is de basis voor het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV). En elke wethouder die bezig is met een (langjarige) wijkaanpak, kan (moet) eruit putten. Hoe zit dat?  

Rotterdammers groeten elkaar tijdens het vrijdagmiddaggebed voor de Essalam Moskee in Rotterdam-Zuid
Beeld: ©ANP / Peter Hilz/HH
Rotterdammers groeten elkaar tijdens het vrijdagmiddaggebed voor de Essalam Moskee in Rotterdam-Zuid (3 februari 2017)

Braaf zetten ze aan het eind van hun essayistische onderzoeksverslag 15 gewogen adviezen op een rij voor gemeenten/wethouders die bezig zijn met hun ‘moeilijke wijken’-aanpak. Adviezen zoals: - zorg voor een inspirerend beginverhaal, - start met partners zoeken en verbinden, - begin bij het begin en neem daarvoor de tijd, - kies op persoon, niet alleen op functie, - blijf weg van formele bevoegdheden. 

Maar, hoe verstandig het ook is om die adviezen op te volgen, dan heb je nog niet de wezenlijke kracht van NPRZ te pakken, schrijven de auteurs van ‘Het verhaal van NPRZ’. ‘Die bijzondere kracht vraagt nog iets anders, op een ander niveau. Op het niveau van zingeving, waardengedrevenheid en energie.’

Toewijding en volharding

Willem van Spijker en Pieter Tops hebben duidelijk plezier gehad in het doen van dit onderzoek, gesubsidieerd met geld van het ministerie van BZK. Het is een losjes en goed geschreven onderzoeksverslag, vol boeiende observaties en citaten. Duidelijk geïnspireerd door wat ze in Rotterdam-Zuid aantroffen: ‘…de gedrevenheid, de toewijding en volharding, de compassie van de betrokken partners, van de belangrijke spelers.’

‘Hier werkt een groep mensen met een doel voor ogen. Een groep mensen die er langjarig voor gaat en zich met hart en ziel aan de verheffing van Rotterdam-Zuid heeft verbonden. Dat is niet zonder meer gebruikelijk voor drukbezette bestuurders, ondernemers en directeuren. Dat is vaker een groep meeuwen dan een vlucht ganzen.’

En verder: ‘Er zit vitaliteit en leven in, ook na bijna tien jaar. Er wordt nog steeds geleerd. Van institutionele vermoeidheid lijkt nauwelijks sprake.’

Wandelend door Rotterdam-Zuid, kwam Wim Deetman tot de conclusie dat alleen een langjarige aanpak van een jaar of twintig kan leiden tot een echte verbetering

Langjarige aanpak

‘Het verhaal van NPRZ’, dat lente 2021 verscheen, beschrijft hoe kwartiermaker en oud-minister Wim Deetman in 2010, al wandelend door Zuid, tot de conclusie komt dat alleen een langjarige aanpak van een jaar of twintig kan leiden tot een echte verbetering in de domeinen school, werk en wonen. Of, positief getoonzet: de drie pijlers talentontwikkeling, economische versterking en fysieke kwaliteitsverbetering.

Hij krijgt het erdoor in Den Haag en Rotterdam zelf. En in 2011 gaat NPRZ van start, compleet met een ‘Plakkaat van Verbindinge’, waar 17 partners van gemeente, rijk, bewoners, woningcorporaties, werkgevers, zorg- en onderwijsinstellingen hun handtekening onder zetten, en zich zo plechtig verbinden aan twintig jaar gezamenlijke inzet. Tien jaar later is het aantal partnerorganisaties gegroeid naar maar liefst 65.  

Geen formele bevoegdheden

Veel aandacht geven Van Spijker en Tops aan de governance – misschien wel het geheim van NPRZ: hoe opereert het programmabureau en krijgen ze dingen voor elkaar? 

‘Voor een groot, belangrijk en langjarig programma als NPRZ zou je een stevige structuur en organisatie verwachten. Met veel bevoegdheden, veel mensen en veel geld. Het tegendeel is het geval. Formele bevoegdheden heeft NPRZ niet. Er is geen enkele bevoegdheid of taak van een overheid of partner naar NPRZ overgedragen.’ 

‘Het beschikbare geld valt in het niet ten opzichte van de regulier uitgegeven budgetten; nog geen 2% extra. En het programmabureau bestaat uit anderhalve vrouw en een paardenkop (totaal 8 fte). Er bestaan wel convenanten en afspraken tussen de partners [..] en enkele ‘deals’ en onderschreven uitvoeringsprogramma’s. Maar dat is het dan ook, in formele zin.’

Alles via de partners 

De crux is dat het programmabureau niets rechtstreeks doet, alles gaat via de partners. ‘Wij stimuleren’, zegt een geïnterviewde medewerker. ‘Wij hoeven niet op de billboards. De partners dragen het programma en zijn degene die het daadwerkelijk doen. Wij zijn niet het NPRZ, dat zijn degenen die voor de klas staan, of die werken aan het verbeteren van huizen, en werkgevers die jongeren een kans geven.’

Het dagelijkse werk van het programmabureau bestaat dan ook uit iedereen stimuleren, enthousiasmeren, achter de broek te zitten. ‘Rondrennend als een kooikerhond om de boel bij elkaar te houden.’

Cruciaal, zeggen Van Spijker en Tops, is dat NPRZ nooit een eigen entiteit is geworden los van de partners. ‘Het bureau en het bestuur zijn dienend aan wat de partners realiseren. Hierin verschilt het wezenlijk van vele andere projectbureaus binnen samenwerkingsverbanden die zelf de uitvoering ter hand nemen, die zelf de verantwoordelijkheid gaan dragen, die de aap op de schouders nemen en de partners daarmee van hun verantwoordelijkheid ontdoen.’

Koppel die bestuurlijke intelligentie aan gedreven aanjagers en steun van mensen met positionele macht, en je kunt een heel eind komen. 

Zo is NPRZ gaandeweg uitgegroeid tot een hit in bestuurlijk Nederland

Voorbeeldaanpak

Uit de mid-term review die vorig jaar kort na ‘Het verhaal van NPRZ’ verscheen, bleek dat het programma nog niet op de helft van de te halen doelen zat. Maar wel was duidelijk dat de neerwaartse spiraal waar Zuid al heel lang in gevangen zat, was doorbroken. En dat je je een beeld kon vormen van wat wél werkt en richtinggevend kan zijn voor de toekomst. 

Zo is NPRZ gaandeweg een hit in bestuurlijk Nederland. Op basis van het (prille) succes van NPRZ sloegen 15 burgemeesters alarm met de uitroep: zoiets willen we ook. Die noodkreet werd door het huidige kabinet gehoord en het recent gestarte Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid stelt NPRZ zelfs als voorbeeldaanpak voor andere stedelijke vernieuwingsgebieden.

Lerende wethouders

Op 1 februari 2023 is er het speciaal voor wethouders opgezette Platform31-programma ‘Leren van Rotterdam Zuid: wethouders in de wijk’. Een mooie kans om met NPRZ-kopstukken van gedachten te wisselen, zoals programmadirecteur Marco Pastors en wethouder Tim Versnel.