Draagvlak voor de energietransitie: 20% idealisme, 80% geld
Binnen de gemeente de Wolden pakken de dorpen zelfstandig energieprojecten op en leren van elkaar. Zo ontstaat een lokaal-regionale dynamiek die volgens Albert Smand goed werkt. Hij is voorzitter van energiecoöperatie energieKansen in Ansen, een dorp dat voorop loopt. Als je meer wil weten over de energietransitie en hoe je hier draagvlak voor krijgt dan kun je met hem en andere ervaringsdeskundigen uit het land in gesprek gaan tijdens de Estafette Vernieuwing Lokaal bestuur op 1 november in Amersfoort.
Toen alle dorpen in 2012 op verzoek van de gemeente de Wolden een dorpsvisie schreven, ging dat vaak over thema’s als verkeersveiligheid of sport en stond het thema ‘duurzaamheid’ ergens achteraan vermeld. Toch gingen Albert Smand en een paar andere enthousiastelingen hiermee in het dorp Ansen aan de slag. Wat startte met een werkgroep en informatieverstrekking aan mede-dorpers, resulteerde uiteindelijk in de energiecoöperatie ‘energieKansen’. Nu is de ambitie om als dorp energieneutraal te worden. Albert Smand: “Dat vergt nog meer inspanning en doorzettingsvermogen dan verwacht. We werken met vrijwilligers, terwijl je ook mensen met expertise nodig hebt om de energietransitie goed vorm en inhoud te geven: financiële achtergrond, organisatorisch, maar ook technisch. Gelukkig redden wij dat aardig.”
En hoe: de plannen om 1,4 miljoen kWh in Ansen verbruikte elektriciteit te vergroenen is voor een derde gerealiseerd. Een groot deel daarvan is te danken aan de 1.000 zonnepanelen op de boerderijgebouwen van landgoed Rheebruggen, waarvan de stroom terugkomt in het Anser net. Albert Smand: “Vandebron koopt die stroom in, en bij deze energieleverancier kiezen mensen zelf welke bron hen stroom levert. Na een wervingsactie had Vandebron alle Anser stroom binnen één week in eigen dorp verkocht!” Inmiddels zijn er ook veel inwoners die gezamenlijk of individueel zonnepanelen plaatsen, wat nog eens 100.000 kWh vergroening oplevert.
Draagvlak: wat beweegt mensen?
Nog maar een paar jaar geleden was niemand er mee bezig. In Ansen startte de werkgroep met informatieavonden rond bijvoorbeeld LED-verlichting. “Daar kwamen wel positieve reacties op: zo was er iemand uit de buurt die een dag later meldde dat hij volledig was overgestapt op LED-licht. Nu zien we ook de houding rond de energietransitie langzaam veranderen: een derde is enthousiast, een derde wil misschien wel meedoen en de laatste groep weer helemaal niet. Het is zaak die middengroep te verschuiven naar de enthousiastelingen. Dat doen we door concrete dingen aan te bieden: warmtepompen voordelig verkopen of faciliteren met advies op maat.”
Het omschakelen naar groene stroom of gas is vooral een kwestie van kosten en baten, zegt Albert Smand: “Twintig procent van de mensen is idealistisch, en bij tachtig procent gaat het om geld. Men koopt wel een keuken van 25.000 euro zonder ooit te spreken over ‘terugverdientijd’, terwijl dat bij de aanschaf van een zonnepaneel wel aan de orde komt.” Albert merkt op dat het ook over continuïteit gaat. De steun of het beleid van de overheid is in zijn ogen een onzekere factor: “Over 4 jaar kan het een heel andere kant op gaan. Dat stimuleert niet om zo’n investering te doen. Hopelijk komt er iets concreets uit de klimaattafels, dat geeft gemeenten en provincies richting en dan kunnen wij ook verder.”
Kennis delen om lokaal beter te presteren
In de gemeente de Wolden zelf werkt men aan dit draagvlak met bestuurders die een visie hebben op dit gebied. De gemeente staat positief tegenover lokale energie-initiatieven en helpt de initiatiefnemers bij het aanvragen van subsidies en met allerlei regels die hierbij komen kijken. Ambtenaren bieden advies over subsidies, er worden contacten uitgewisseld, en de gemeente investeert in energieneutraliteit. Albert Smand schetst ook hoe lokale energie-initiatieven elkaar verder helpen door hun kennis te bundelen: “We willen een substantiële bijdrage leveren aan de energietransitie, dan moet je lokale initiatieven koppelen. Soms heeft de een kennis, mankracht, middelen of expertise die de ander mist en help je elkaar zo. En je voorkomt dat nieuwe initiatiefnemers het wiel zelf weer uit moeten vinden.” Ook is het plan om een overkoepelende coöperatie op te richten, om samen grotere initiatieven te ontplooien: een groter zonnepark dat niet wordt overgelaten aan de markt. “Zo komt alle rendement terug in de eigen gemeenschap. Daar heb je de gemeente ook bij nodig. Hoe we samen goede keuzes gaan maken en die samenwerking vorm gaan geven, wordt binnenkort duidelijk.”
Aardgasvrij: we zijn nog niet zo ver
En er gebeurt meer in Ansen. “Nu zijn we bezig met twee zonneweides die zo’n 700.000 kWh op moeten leveren. Realisatie is dichtbij, maar we hebben nog subsidie, vergunningen en instemming van mede-inwoners nodig.” Ook is de energiecoöperatie bezig met rioolslibvergisting*, een postcoderoos** voor gezamenlijke zonnepanelen, een digitaal energie-eiland en data uit slimme meters.
Ook om het gasverbruik te vergroenen (en dus te vervangen) zijn de voorbereidingen in volle gang. Maar dat is minder eenvoudig. “In ons dorp, maar ook in de rest van de gemeente staan heel veel verschillende soorten huizen: boerderijen, voormalig boerderijtjes, nieuwbouw… Dus is er maatwerk nodig om aardgasvrij te worden. Daarvoor moeten mensen individueel meebewegen: we kunnen niet één grote warmtepomp neerzetten. We hebben de overheid daar echt voor nodig, maar dat proces is (ook landelijk) nog niet ver genoeg.” De energietransitie is een geweldige uitdaging volgens Albert Smand, en dat is ook wat hem juist stimuleert om door te gaan.
Een advies heeft hij wel: “Je hebt enthousiasme en doorzettingsvermogen nodig. Je begint als roepende in de woestijn, en hoopt een paar mensen tegen te komen die meedoen. Als we de eerste reacties in het dorp leidend hadden laten zijn, waren we nu niet zo ver geweest. De ambitie naar energieneutraliteit heeft wel geholpen: daar werken we naartoe en geloven we in.”
* Het slib wat overblijft bij de zuivering van rioolwater zet het waterschap om in biogas. Dat biogas kun je gebruiken of weer omzetten in groene stroom. In Ansen loopt sinds kort een proefproject met bio-vergisting.
** Een postcoderoos is het geheel van 1 postcode en de aangrenzende postcodes, en stamt uit het energieakkoord van 2013. De postcoderoos ontvangt gezamenlijk een flinke korting op de energiebelasting, en maakt het gezamenlijk plaatsen van zonepanelen mogelijk en aantrekkelijk.